انسولين هورموني است كه توسط لوزالمعده توليد شده و به بدن اجازه ميدهد قند (گلوكز) بدست آمده از كربوهيدراتهاي موجود در غذاها را به منظور توليد انرژي مصرف كرده يا قند را براي استفادههاي بعدي ذخيره كند. انسولين مانع از بالا رفتن بيش از حد قند بدن (هيپرگليسمي) يا پايين آمدن بيش از حد آن (هيپوگليسمي) ميشود.
سلولهاي بدن براي توليد انرژي به قند نياز دارند. البته، قند نميتواند مستقيماً وارد اكثر سلولهاي بدن شود. پس از آنكه غذا ميخوريم و سطح قند خونمان بالا ميرود، به سلولهاي موجود در لوزالمعده (كه سلولهاي بتا نام دارند) سيگنال داده ميشود كه انسولين را در جريان خون آزاد كنند. سپس انسولين به سلولهاي چسبيده و به آنها سيگنال ميدهد كه قند را از جريان خون جذب كنند. اغلب از انسولين به عنوان كليدي ياد ميشود كه قفل سلولها را باز كرده و امكان ورود قند به سلولها و استفاده از آن براي انرژي را فراهم ميسازد.اگر قند خون بيش از نياز آن باشد، انسولين كمك ميكند تا قند در كبد ذخيره شده و زماني كه قند خون پايين است يا زماني كه به قند بيشتري نياز است، مثلاً بين دو وعده غذايي يا در طول فعاليتهاي فيزيكي، قند ذخيره شده آزاد شود. بنابراين، انسولين سطح قند خون را متعادل كرده و آن را در محدوده طبيعي نگه ميدارد. هر چه قند خون بالاتر برود، لوزالمعده انسولين بيشتري توليد ميكند.
درمان انسوليني ديابت
بدن مبتلايان به ديابت نوع 1 نميتواند انسولين توليد كند زيرا سلولهاي بتاي لوزالمعده آنها آسيب ديده يا نابود شده است. بنابراين، اين افراد به تزريق انسولين نياز دارند تا بدن آنها بتواند گلوكز را فرآوري كرده و از عوارض ناشي از هيپرگليسمي مصون بماند.
بدن مبتلايان به ديابت نوع 2 به خوبي به انسولين جواب نداده يا در مقابل آن مقاومت ميكند. آنها براي فرآوري بهتر قند و مصون ماندن از عوارض بلند مدت اين بيماري به تزريق انسولين نياز دارند. مبتلايان به ديابت نوع 2 ابتدا با داروهاي خوراكي، به همراه رژيم غذايي و ورزش درمان ميشوند. از آنجا كه ديابت نوع 2 يك بيماري پيشرونده است، هر چه عمر بيماري بيشتر باشد، احتمال نياز بيمار به انسولين جهت حفظ سطح قند خون بيشتر خواهد بود.
انواع انسولينهاي موجود براي درمان ديابت
براي درمان ديابت از انواع مختلفي از انسولينها استفاده ميشود كه عبارتند از:
انسولين سريع اثر: تأثيرگذاري آن تقريباً 15 دقيقه بعد از تزريق شروع شده، تقريباً بعد از 1 ساعت به اوج رسيده و دو تا چهار ساعت ادامه دارد. انسولين سريع اثر، معمولاً پيش از غذا و در كنار انسولين طولاني اثر تزريق ميشود.
انسولين كوتاه اثر: اثرگذاري آن تقريباً 30 دقيقه پس از تزريق شروع شده، تقريباً بعد از 2 تا 3 سه ساعت به اوج رسيده و 3 تا 6 ساعت ادامه دارد. انسولين كوتاه اثر، معمولاً پيش از غذا و در كنار انسولين طولاني اثر تزريق ميشود.
انسولين متوسط اثر: اثرگذاري آن تقريباً 2 تا 4 ساعت پس از تزريق شروع شده، تقريباً 4 تا 12 ساعت بعد به اوج رسيده و 12 تا 18 ساعت ادامه دارد. اين انسولين، معمولاً روزي دو بار و در كنار انسولينهاي سريع و كوتاه اثر استفاده ميشود.
انسولين طولاني اثر: اثرگذاري آن چند ساعت بعد از تزريق شروع شده و تقريباً 24 ساعت ادامه دارد. در صورت نياز، اغلب در تركيب با انسولين سريع يا كوتاه اثر استفاده ميشود.
انسولين را ميتوان با استفاده از سرنگ، قلم تزريق، يا پمپ انسولين، كه جريان مداومي از انسولين را به بدن ميفرستد، تزريق كرد.
وسايل دريافت انسولين
بيمار به چند طريق ميتواند انسولين دريافت كند كه عبارتند از استفاده از سرنگ، قلم، تزريق كنندههاي جت، انسولين خوراكي و پمپ.
سرنگهاي انسولين
تزريق مستقيم انسولين به زير پوست همچنان پركاربردترين روش انتقال انسولين به بدن است كه در آن از يك سرنگ اوا و يك سوزن استفاده ميشود. ظرفيت سرنگ بسته به دوز انسولين انتخاب ميشود. قطر و طول سوزن، كه هر دو ميبايست با توجه به راحتي بيمار تنظيم و انتخاب شوند، نيز در انتخاب ظرفيت سرنگ نقش دارند.
تزريق انسولين
تزريق انسولين يكي از بخشهاي اصلي رژيم روزانه بسيار از ديابتيها است. هرچند كه امروزه انسولين استنشاقي نيز مورد تأييد قرار گرفته و در بازار موجود است، اما حقيقت اين است كه اكثر مبتلايان به ديابت نوع 1 (مبتلايان نوع 2 كه به انسولين نياز دارند) تا زماني كه استفاده از انسولين استنشاقي همهگيرتر نشود، همچنان مجبور خواهند بود كه به تزريق انسولين ادامه دهند.
محلهاي تزريق انسولين
اغلب انسولين در شكم تزريق ميشود. اما براي برخي بيماران اين ناحيه مناسب نيست و بنابراين بايد از ساير نواحي بدن استفاده شود كه عبارتند از بازوها، بالاي باسن و بيرون رانها. تزريق به تمامي اين نواحي بيشترين اثر را خواهد داشت زيرا آنها لايهاي از چربي دارند كه به جذب بهتر انسولين كمك ميكند. در اين فرايند انسولين مستقيماً به بافت زير پوست تزريق ميشود. اين نواحي پايانههاي عصبي كمتري نيز دارند، به اين معني كه درد تزريق در اين نواحي از ساير نقاط بدن كمتر است.
نحوه تزريق انسولين
براي تزريق انسولين:
• قبل از تزريق دستهايتان را با آب و صابون بشوييد
• يك سوزن جديد روي قلمتان بگذاريد
• براي خالي كردن حبابها از سوزن، دوز را دست كم روي 2 واحد تنظيم كرده و سوزن سرنگ را رو به سقف گرفته و دكمه تزريق را بفشاريد (اگر مايع به صورت پيوست و بدن قطع و وصل شدن از سوزن خارج نشد، اين عمل را آنقدر تكرار كنيد تا مايع به طور پيوسته خارج شود)
• مقدار دوز را تنظيم كنيد (نحوه انجام اين كار به نوع قلمتان بستگي دارد)
• يك ناحيه نرم و داراي چربي را براي تزريق انتخاب كنيد
• قسمتي از ناحيه داراي چربي را بين شست و انگشتتان بگيريد و به آرامي بالا بياوريد (فاصله شست و انگشتانتان آنقدر زياد باشد كه جا براي فرو كردن سوزن در قسمت بالا آمده باشد)
• سوزن را در پوست فرو كنيد (اگر خيلي لاغر هستيد، بايد سوزن را با زاويه 45 درجه فرو كنيد تا از تزريق به عضله اجتناب شود.
• دكمه تزريق را نسبتاً به آرامي فشار دهيد تا دوز تزريق شود
• پس از تزريق دوز، سوزن را به مدت 10 ثانيه در همان حال نگهداريد تا از خروج مقدار بيش از اندازه انسولين از پوست جلوگيري شود
• اگر انسولين يا خوني از محل تزريق خارج شد آن را با پنبه يا يك دستمال كاغذي پاك كنيد
• حتماً سوزن استفاده شده را در ظرف يك بار مصرف جمعآوري پسماندهاي تيز و برنده پزشكي قرار دهيد
پمپ انسولين اكسترنال
پمپ انسولين يك دستگاه كوچك است كه انسولين را به درون لايه چربي قرار گرفته در زير پوست (بافت زير جلدي) ميفرستد.
از آنجا كه پمپ انسولين به طور مداوم به بدن متصل است، بيمار ميتواند با فشار دادن چند دكمه دوز دريافتي خود را در هر زمان از روز كه خواست تغيير داده يا دستگاه را طوري برنامهريزي كند كه در زمان مورد نظر، مثلاً زمان خواب، ميزان انسولين انتقالي به بدن بيشتر يا كمتر شود.
قلمهاي انسولين
استفاده از قلمهاي انسولين روش بسياري مفيدي جهت انتقال بيدردسر انسولين به بدن است، كه به شما اجازه ميدهد در محيطهاي بيرون و هر جا كه لازم ديديد انسولين تزريق كنيد.
قلمهاي انسولين يا يك بار مصرف بوده يا داراي كارتريج انسولين قابل تعويض هستند.
نوك قلمهاي انسولين داراي يك سوزن نازك و كوتاه بوده و بيماران ميتواند با چرخاندن يك پيچ گردان دوز تزريق را تنظيم كنند.
وسايل كمكي تزريق انسولين
علاوه بر ابداعاتي مانند قلمها و پمپهاي انسولين، وسايل ديگري نيز براي سادهتر كردن تزريق انسولين ساخته شدهاند. اين نوع انسولين با اكثر سرنگها كار كرده و شامل نگهدارندههاي فنري سرنگ ، چراغ و لنز بزرگنمايي، ستهاي تزريق و غيره است.
تزريق كنندههاي جت انسولين
تزريق كنندههاي جت انسولين از ابزارهاي پيچيده و نسبتاً جديد در زمينه مديريت ديابت هستند. اين نوع ابزارها با استفاده از يك جريان هواي پرفشار (به جاي سوزن) انسولين را اسپري كرده و به صورت ذرات بسياري ريزي از طريق پوست به بدن وارد ميكنند. تزريق كنندههاي جت انسولين براي افرادي كه دچار سوزن هراسي هستند گزينه بينظيري است. البته اين نوع وسايل گران بوده و نيازمند استريلسازي مكرر هستند.
اسپريهاي استنشاقي انسولين
اسپريهاي استنشاقي انسولين كه همچنان تحت اصلاح و توسعه قرار دارند ميتوانند نقش بزرگي در آيندهي مديريت ديابت ايفا كنند. برخي از اين اسپريها مدتي است كه به بازار آمدهاند و برخي ديگر هنوز نياز به اصلاح و تحقيق دارند. اسپريهاي استنشاقي انسولين با استفاده از هواي فشرده دوزي از انسولين خشك يا انسولين سريع اثر حل شده كه قابل استنشاق است را براي بيمار فراهم ميكنند. دوز انسولين از طريق دهان استنشاق شده و مستقيماً وارد ريهها ميشود، و در آنجا نيز جذب شده و وارد خون ميشود.
تفاوت آمپول و سرنگ چيست؟
دانستن تفاوت آمپول و سرنگ، از اصول مقدماتي در يادگيري نحوه انجام تزريقات است. تصوري رايج در بين مردم وجود دارد كه فرآوردههاي تزريقي و آمپول، به مراتب بهتر از داروهاي خوراكي هستند، اما متخصصان كاملا با اين نظر مخالفند و از تزريق به عنوان يك روش تهاجمي با خطر فوق العاده بالا نام ميبرند كه در سيستم درمان سرپايي، ضرورتي ندارد.آنها معتقدند اين روش، مخصوص درمانهاي اورژانسي يا زمانيست كه از راههاي ديگر به ويژه راه خوراكي نميتوان درمان كرد. به اعتقاد اكثر كارشناسان، ناآگاهي جامعه و باورهاي غلط رايج در بين مردم، دليل افزايش تجويز و مصرف دارو و استفاده بيش از حد روش تزريقي براي مصرف دارو، نسبت به استانداردهاي جهاني است. به همين دليل، يكي از روشهاي شايع در تجويز موارد دارويي و درمان بيماري، تزريق آمپول است. در واقع، جزو سريعترين روشها براي رساندن دارو به بدن است. مشخصات هر بافت، ميزان جذب دارو را معين ميكند. بنابراين، ضروريست كه قبل از تزريق، پرستار يا فرد تزريق كننده، حجم داروي تجويزي، مشخصات و غلظت دارو و آناتومي محل تزريق را بشناسد. البته بسياري از افراد هنوز تفاوت سرنگ و آمپول را نميدانند.در اين مقاله قصد داريم درباره فرق آمپول و سرنگ و شرايط درست تزريق صحبت كنيم.
تعريف آمپول و سرنگ
تزريق در پزشكي به معني روشي براي وارد كردن داروهاي مايع يا واكسن به داخل بدن با استفاده از سرنگ سه قطعه و سرسوزن تيز است. عمل تزريق معمولا با وسايلي مانند سرنگ يا جت اينجكتور (اسپري زير پوست بدون سوزن) انجام ميشود. در ابتدا بايد بدانيم تفاوت آمپول و سرنگ در چيست تا بتوانيم با فرآيند آمپول زدن هم به خوبي آشنا شويم.
سرنگ در پزشكي وسيلهاي است كه براي تزريق دارو به بدن به كار ميرود. سرنگ عموما وسيلهاي استوانهاي شكل و به شكل درجهبندي شده است كه در انتهاي آن پيستوني قرار دارد كه با فشار دست، دارو را به سمت جلو هدايت و از طريق سرسوزن تيز، وارد بافت بدن ميكند. در هنگام تزريق بايد با كارشناسي پرستار يا مسئول تزريقات برحسب نياز از نازكترين سرنگ يا پهنترين استفاده كرد.
آمپول به كپسولي شيشهاي يا پلاستيكي بيمنفذ و حاوي يك يا چند دارو يا واكسن به صورت محلول گفته ميشود و معمولا به دو شيوه داخل وريدي و عضلاني به بيمار تزريق ميشود. البته شيوههاي غير مرسومي مانند تزريق داخل جلدي، زيرجلدي و داخل مفصلي نيز وجود دارند.
خيلي از افراد به اشتباه آمپول را همان سرنگ ميدانند و متوجه فرق آمپول و سرنگ نيستند، در حاليكه سرنگ، بخشي از ساختار آمپول زدن است و براي تزريق آمپول، به سرنگ نياز داريم. در واقع سرنگ جزو وسايل تزريق و آمپول زدن محسوب ميشود.
سرنگها و سوزنهاي متنوعي وجود دارند كه هر كدام براي تزريق حجم معيني از دارو به يك بافت مخصوص طرح ريزي شدهاند. پرستار بايد تشخيص دهد كه كدام سرنگ و سوزن براي آمپول زدن بهتر است.
چه مواردي را در آمپول زدن بايد رعايت كرد؟
براي خيلي از افراد، آمپول زدن يكي از دغدغههاي روزهاي بيماريشان محسوب ميشود. در بين ما كساني هستند كه حتي فرق سرنگ و آمپول را نميدانند و تصميم ميگيرند به صورت تجربي، آمپول زدن را امتحان كنند. با توجه به اينكه عوارض تزريق نادرست آمپول عضلاني، گاهي به شكلي جدي خطرساز ميشود، بهتر است تزريق در مراكز درماني و تحت مراقبتهاي كامل انجام شود. براي مثال، اشتباه در انتخاب محل مناسب تزريق در نقطه مورد نظر از بدن، ميتواند به عصب و استخوان آسيب برساند.
البته در شرايط اضطراري ميتوان به اطرافيان خود كه با انواع آمپولها و انواع تزريق عضلاني آشنا هستند، اعتماد كرد. توصيه ميكنيم ترجيحا افرادي اين امر را به عهده بگيرند كه آموزش تزريق را گذراندهاند و با آمپول وريدي و عضلاني به قدر كافي آشنا هستند. در شرايطي كه خود بيمار يا اطرافيانش اين مسئوليت را به عهده ميگيرند، بهتر است افراد ديگري نيز حضور داشته باشند كه در صورت بروز هر مشكلي بتوانند با مركز فوريتهاي پزشكي ۱۱۵ تماس بگيرند.
توجه كنيد كه در هنگام آمپول زدن در محلي غير از مراكز پزشكي و درماني، حتما با اصول كمكهاي اوليه آشنايي داشته باشيد. اگر تمام اين موارد را رعايت كردهايد و شرايط براي تزريق به خود و يا بيماري ديگر، فراهم شده است، فقط تزريقهاي زيرجلدي مانند تزريق انسولين و تزريق عضلاني، در محيطهاي غير درماني و با محافظه كاري كامل، انجام شود.
امكانات و شرايطي كه براي انجام عمل تزريقات ضروري است:
- تمام وسايل مورد نياز مناسب از قبيل سرنگها، سر سوزنها، جعبهها و … هميشه در دسترس باشند.
- سرنگهاي يكبار مصرف در سايزهاي مختلف و به ميزان حداقل مصرف يك ماه وجود داشته باشد.
- جعبههاي ايمني مخصوص دفع اشياء تيز و برنده به تعداد كافي براي تمام واحدها تهيه شود.
محل دقيق آمپول عضلاني
مهمترين بخش براي آموزش تزريق به ويژه عضلاني، به جز دانستن تفاوت آمپول و سرنگ، ياد گرفتن محل دقيق تزريق و مخصوصا محل تزريق آمپول عضلاني است. انتخاب محل دقيق تزريق وابسته به وضعيت بيمار و هدف تزريق است. محل تزريق نبايد ادماتو، ملتهب، داراي خال گوشتي، علائم مادرزادي و ضايعات ديگر باشد.
آمپول عضلاني در شرايط زير، بر ساير روشها برتري دارد:
- رگ خاصي كه دارو بايد از طريق آن تزريق شود، قابل دسترس نباشد.
- تزريق مستقيم دارو به عروق آسيب وارد كند.
- عبور از مجراي گوارشي دارو را بياثر كند.
در مقالهاي ديگر به صورت مفصل در مورد جزئيات محل دقيق آمپول عضلاني صحبت خواهيم كرد. البته توجه كنيد كه تنها دانستن فرق آمپول و سرنگ براي شروع كافي نيست، علاقه به موضوع تزريقات از شرطهاي اساسي است. حتما توجه كنيد كه كنترل و نظارت بر استفاده از سرنگها، سرسوزنها و راهكارهاي مربوط به صورت برنامه ريزي شده، يك اقدام حياتي محسوب ميشود.
براي آشنايي كافي با تزريقات، حتما در ابتداي امر با خواندن مطالبي درباره آمپول زدن و حتي خطهاي رنگي روي آمپول، تفاوت آمپول و سرنگ و شركت در دورههاي تزريقات، آمادگي لازم براي مواجه شدن با اين مسئوليت حساس را كسب كنيد.
البته، در مورد استفاده طولاني مدت از اسپريهاي استنشاق انسولين و اثرات بر ريهها دغدغههايي وجود دارد. همچنين، اين پرسش مطرح است كه آيا اگر يك مبتلا به ديابت سرما بخورد اين اسپريها باز هم مؤثر خواهند بود. به علاوه، در مورد يكنواختي و تنظيم دوز آنها نيز نگرانيهايي وجود دارد. منبع